Przedawnienie czyli o ustaniu karalności przestępstwa...

Kodeks karny przewiduje w odniesieniu do przestępstw – przedawnienie karalności oraz przedawnienie wykonania kary. Wpis poświęcony będzie pierwszemu ze wskazanych „przedawnień”. Przedawnienie uchyla karalność czynu, nie pozbawiając go jednakże charakteru przestępstwa. Dlaczego wprowadzono instytucję przedawnienia karalności? Są dwa powody. Po pierwsze - ze względu na znaczny upływ czasu karanie za przestępstwo może stracić sens. Po drugie - pewne względy praktyczne - przede wszystkim wynikające z upływu czasu trudności dowodzenia w procesie karnym faktu popełnienia przestępstwa. Terminy przedawnienia karalności są uzależnione od wagi przestępstwa.

Regulacja.

Wpis koncentrować będzie się wokół przepisów art. 101 - 102 Kodeksu Karnego oraz art. 104 - 105 Kodeksu Karnego.

Ustanie karalności.

Zgodnie z kodeksową regulacją, karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

- 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,

- 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,

- 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,

- 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,

- 5 - gdy chodzi o pozostałe występki.

To oczywiście reguła ogólna, sytuacja jest jednak nieco bardziej skomplikowana. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia. Zaś w przypadku:

- występków przeciwko życiu i zdrowiu, popełnionych na szkodę małoletniego, zagrożonych karą, której górna granica przekracza 5 lat pozbawienia wolności,

- przestępstw określonych w rozdziale XXV, popełnionych na szkodę małoletniego albo gdy treści pornograficzne obejmują udział małoletniego

przedawnienie karalności przestępstwa nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego trzydziestego roku życia.

Czas popełnienia przestępstwa to czas, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany. Natomiast, w przypadkach wskazanych w przepisach art. 101 § 1 i 2 ("reguła ogólna" + przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego), jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie skutku (tzw. przestępstwo skutkowe), bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił. Same przestępstwa zaś, jak zresztą wynika to z przedstawionego wyżej zestawienia terminów ustania karalności, dzielimy na zbrodnie i występki. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą, występkiem zaś - czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5 000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Przedłużenie przedawnienia karalności.

Przedawnienie karalności przestępstwa ulega przedłużeniu w przypadku wystąpienia określonych w kodeksie okoliczności. Jeżeli w okresach, o których była mowa w pierwszym śródtytule niniejszego wpisu, wszczęto postępowanie, karalność przestępstw, których dotyczy "reguła ogólna", ustaje z upływem 10 lat, a w pozostałych przypadkach - z upływem 5 lat od zakończenia właściwego okresu. 

Warto również zwrócić uwagę, iż przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego, przy czym nie dotyczy to jednak braku wniosku albo oskarżenia prywatnego.

Nie zawsze karalność się przedawni!

Instytucja przedawnienia karalności przestępstwa nie znajdzie zawsze zastosowania. Jej stosowanie wyłączone jest w odniesieniu do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych, nie stosuje się jej również do umyślnego przestępstwa: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych. Przestępstwa te się nie przedawniają!

Co daje przedawnienie karalności?

Przedawnienie karalności następuje z mocy samego prawa, nie wymaga stwierdzenia żadnym orzeczeniem. Jaki skutek z "procesowego" punktu widzenia ma przedawnienie karalności przestępstwa? Otóż powoduje ono zakaz wszczęcia postępowania karnego oraz konieczność umorzenia postępowania już wszczętego.

Adw. Maciej Marczak

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi oraz Zduńskiej Woli.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.