Wyzysk!

Adw. Maciej Marczak

Dzisiejszy wpis poświęcam wyzyskowi, instytucji prawnej, o której wspominałem już w artykule dotyczącym wad oświadczenia woli (http://instytucje.blogspot.com/2017/12/wady-oswiadczenia-woli-czesc-pierwsza.html). Wyzysk nie jest wadą oświadczenia woli (choć był nią w przeszłości - pod rządami Kodeksu Zobowiązań czyli "poprzednika" obecnego Kodeksu Cywilnego), jednak charakter tej instytucji prawnej bardzo bliski jest właśnie wadom oświadczenia woli. O co chodzi z tym całym wyzyskiem i w jakich sytuacjach możemy się do niego odwołać? Zapraszam do zapoznania się z tekstem!

Gdzie szukać?

Regulacja dot. wyzysku składa się z przepisów zawartych w zaledwie jednym artykule. Konkretnie chodzi tutaj o przepisy art. 388 § 1 i 2 Kodeksu Cywilnego.

Co to jest wyzysk?

Z wyzyskiem mamy do czynienia, gdy jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia.

Wskazana w definicji różnica wartości musi mieć charakter obiektywny (tj. być "widoczna" dla wszystkich) i jaskrawy, istnieć musi w chwili zawarcia umowy (późniejsze zmiany wartości świadczeń nie pozwalają na powoływanie się na wyzysk!). Ponadto podmiot "wyzyskujący" musi mieć zamiar wykorzystania przymusowego położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia swojego kontrahenta. Sam stan przymusowego położenia rozumiany jest jako taka sytuacja, w której ze względu na okoliczności natury osobistej bądź też majątkowej, druga strona zmuszona jest do zaakceptowania warunków umowy.

Ciekawostka...

Ustalenie na podstawie zeznań świadków oraz strony, że ta ostatnia cierpi na bliżej niesprecyzowane "uzależnienie alkoholowe", nie stanowi wystarczającej podstawy przyjęcia wystąpienia u tej strony stanu niedołęstwa, a także niedoświadczenia, o którym mowa w art. 388 k.c.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2005 roku, sygn. akt: I CK 191/05.

W praktyce wyzysk najczęściej dotyka podmioty otrzymujące, na mocy umowy, świadczenia pieniężne. Przykładem mogą  być tu chociażby pożyczkobiorcy czy sprzedawcy.

Wyzysk i co dalej?

Co w sytuacji, gdy stwierdzimy, że wyzysk wystąpił? W takim przypadku kontrahent "wyzyskującego" może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jemu świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może żądać unieważnienia umowy. Należy zwrócić uwagę na wyraźną hierarchię, którą się w tym miejscu stanowi (patrz również - orzeczenie poniżej)!

Z orzecznictwa sądowego:

Przy założeniu istnienia przesłanek wyzysku z art. 388 § 1, w pierwszej kolejności powód powinien zgłosić roszczenie o charakterze wyrównawczym, któremu ustawodawca nadaje wyraźny priorytet, gdyż możliwość zgłoszenia żądania unieważnienia umowy otwiera się dopiero po wykazaniu, że żądania wyrównawcze są nadmiernie utrudnione (niekoniecznie niemożliwe do spełnienia).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2010 roku, sygn. akt: V CSK 387/2009.

Ważne!

Należy bezwzględnie pamiętać, że uprawnienia osoby, która stała się "ofiarą" wyzysku, wygasają z upływem dwóch lat od daty zawarcia umowy!

I podsumowując...

Charakter instytucji wyzysku rodzi skojarzenia z wadami oświadczenia woli. Regulacja wyzysku została jednak zlokalizowana  w Kodeksie Cywilnym poza przepisami dot. wad oświadczenia woli, inne są również "następstwa" wystąpienia wyzysku oraz wad oświadczenia woli. Instytucja wyzysku ma zabezpieczać równowagę świadczeń stron umowy, swojego rodzaju "słuszność kontraktową". 

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi oraz w Zduńskiej Woli.

Zachęcam do odwiedzenia strony Kancelarii na Fb: http://www.facebook.com/adwokatmarczak

a także - do zapoznania się z wpisem dot. określania wysokości zadośćuczynienia: http://adwokatmarczak.pl/artykuly/wysokosc-zadoscuczynienia-w-razie-uszkodzenia-ciala-lub-wywolania-rozstroju-zdrowia/

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.