Wady oświadczenia woli. Część pierwsza.

Adw. Maciej Marczak

We wpisie bardzo ogólny zarys tego, czym w istocie są: oświadczenie woli oraz jego wady. W dalszej części zaś - o błędzie, często spotykanej wadzie oświadczenia woli. Zapraszam do lektury!

Oświadczenie woli.

Oświadczenie woli - przejaw ludzkiej woli zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany czy też ustania stosunku prawnego. Zgodnie z przepisem art. 60 Kodeksu Cywilnego - oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Powyższe oznacza, że oświadczenie woli może przyjąć chociażby postać gestu. Oświadczenie winno być swobodne, zrozumiałe i złożone na serio.

Jeszcze prościej - oświadczenie woli to każde nasze zachowanie, które dostatecznie wyraża "decyzję" wywołania określonego skutku prawnego.

Wady oświadczenia woli.

Czym są wady oświadczenia woli? To nieprawidłowości w mechanizmie woli albo również - brak zgodności między wolą "powziętą" a jej przejawem, które uzasadniają pozbawienie oświadczenia woli jego skuteczności prawnej. Pozbawienie skuteczności prawnej może wynikać z mocy samego prawa (w tekście przepisu znajdziemy wtedy sformułowanie: "nieważne jest oświadczenie...") albo woli podmiotu składającego oświadczenie ("można uchylić się od skutków prawnych oświadczenia..."). Z wadą oświadczenia woli mamy do czynienia tylko w przypadku wystąpienia przesłanek wskazanych w przepisach prawa.

Powołując się na wady oświadczenia woli możemy więc kwestionować skuteczność dokonanych czynności prawnych (czego skutkiem może być, przykładowo, "wycofanie się" z niekorzystnej dla nas umowy...).

Rodzaje wad oświadczenia woli.

W Kodeksie Cywilnym znajdziemy następujące wady oświadczenia woli:

- stan wyłączający świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli;

- pozorność;

- błąd;

- podstęp;

- groźba.

Regulacja wad oświadczenia woli znajduje się w przepisach art. 82 - 88 Kodeksu Cywilnego.

Tak jak już o tym wspomniałem - wystąpienie pewnych wad oświadczenia woli powodować będzie nieważność oświadczenia z mocy samego prawa (stan wyłączający... oraz pozorność), w przypadku pozostałych zaś - nieważność związana będzie z wolą osoby, która złożyła dotknięte wadą oświadczenie. Innymi słowy - możemy mówić o wadach oświadczenia woli powodujących "automatyczną" nieważność oświadczenia woli oraz o wadach oświadczenia woli dających tylko możliwość unieważnienia oświadczenia woli (może się okazać, że składający oświadczenie, mimo wady, nie będzie dążył do unieważnienia takiego oświadczenia...).

Warto wspomnieć również o instytucji wyzysku, który nie jest wadą oświadczenia woli ale posiada wiele cech upodabniających go do wad oświadczenia woli. O tej instytucji prawnej - w jednym z najbliższych wpisów.

Co zrobić z oświadczeniem dotkniętym wadą?

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu, podstępu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie (forma pisemna do celów dowodowych, wymóg nie obowiązuje w stosunkach między przedsiębiorcami). Pamiętajmy, że uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu oraz podstępu - z upływem roku od wykrycia błędu, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał. Prawo do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli przysługuje jedynie podmiotowi, który to oświadczenie złożył, nigdy - drugiej stronie czynności prawnej! Druga strona nie może również przeszkodzić w powstaniu skutków uchylenia.

Co w sytuacji, gdy kwestionowana jest zasadność uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia bądź też wystąpienie wady powodującej nieważność oświadczenia z mocy prawa? Łatwo wyobrazić sobie przecież sytuację, w której kontrahent, któremu złożyliśmy oświadczenie o uchyleniu się, twierdzi, że uchylenie to było bezpodstawne a czynność prawna pozostaje w mocy. Sprawę należy skierować na drogę sądową.

Z orzecznictwa sądowego:

Rozstrzygnięcie sądu ma charakter deklaratywny i może nastąpić zarówno w oddzielnym postępowaniu (w sprawie o stwierdzenie nieważności czynności prawnej w wyniku uchylenia się od skutków oświadczenia woli), jak i w każdym postępowaniu, w którym skuteczność oświadczenia woli ma znaczenie dla rozstrzygnięcia o zgłoszonym w nim żądaniu. Przedmiotem oceny sądu jest zasadność i podstawy uchylenia się od skutków oświadczenia woli. W razie sporu sąd bada, czy spełnione zostały przesłanki błędu prawnie doniosłego i czy uchylenie się od skutków oświadczenia woli nastąpiło w sposób prawem przewidziany.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2005 roku, sygn. akt: III CK 48/2005.

Błąd.

Wada oświadczenia woli występująca w sytuacji, w której składający oświadczenie woli działa pod wypływem wadliwego, niezgodnego z prawdą wyobrażenia rzeczywistości bądź też - braku takiego wyobrażenia w ogóle. Błąd to wada postrzegania rzeczywistości, nie zaś - wada rozumowania czy też przewidywania.

Błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz być błędem istotnym, obie te cechy muszą wystąpić jednocześnie. Błąd istotny to taki błąd, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia danej treści.

W przypadku czynności prawnej odpłatnej - uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, złożonego pod wpływem błędu, dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy dodatkowo spełniona zostanie przynajmniej jedna z następujących przesłanek:

- druga strona błąd wywołała, chociażby bez jej winy,

- druga strona o błędzie wiedziała,

- druga strona z łatwością mogła błąd zauważyć.

Obrazowo:

Błędem dotyczącym treści czynności prawnej - umowy jest błąd, który dotyczy przedmiotu lub cech przedmiotu umowy czy też osoby kontrahenta. Jeżeli nasz kontrahent sprzedał nam kopię obrazu, zapewniając, że jest to oryginał - będziemy mieli do czynienia z błędem istotnym, dotyczącym treści czynności prawnej.

Na zakończenie, ze względu na często powtarzające się pytania, chcę podkreślić, że podpisanie dokumentu bez czytania go zazwyczaj nie pozwoli na uchylenie się od skutków czynności prawnej z powołaniem się na błąd...

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi i Zduńskiej Woli.

Zachęcam do odwiedzenia strony Kancelarii:  http://adwokatmarczak.pl/

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.