Jak wygląda rozprawa sądowa w sprawie karnej? Część pierwsza.

We wpisie - o modelowym przebiegu rozprawy sądowej w sprawie karnej. Od czego zaczynamy i na czym kończymy, w jaki sposób i w jakiej kolejności przeprowadzane są dowody, jak należy odnosić się do sądu, czy można nagrywać przebieg rozprawy, czym różni się przerwa w rozprawie od odroczenia rozprawy... Zachęcam do zapoznania się z tekstem!

Pewne kwestie ogólne.

Rozprawa sądowa w sprawie karnej odbywa się ustnie. Rozprawą kieruje przewodniczący składu orzekającego. Do obowiązków przewodniczącego należy m.in. czuwanie nad prawidłowym przebiegiem rozprawy oraz dążenie do tego, by rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. Szybkie działanie to jednak nie cel sam w sobie - równocześnie przewodniczący musi zadbać o wyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności sprawy.

Przewodniczący składu orzekającego wydaje niezbędne zarządzenia służące utrzymaniu spokoju i porządku na sali sądowej (np. o wydaleniu z sali rozpraw niewłaściwie zachowującej się osoby z "publiczności").

Sam skład sądu może kształtować się różnie, zarówno jeżeli chodzi o liczbę osób jak i ich "charakter" (sędzia/ławnik). Przepisy o składzie sądu na rozprawie głównej, ze względu na ich obszerność, omówię w oddzielnym wpisie.

W toku rozprawy głównej przewodniczący ma obowiązek zapewnić każdej ze stron prawo do wypowiedzenia się co do wszelkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu. Jeżeli jedna ze stron zabiera głos w jakiejś kwestii, prawo głosu przysługuje także pozostałym stronom. Obrońcy oskarżonego i oskarżonemu przysługuje głos ostatni, co stanowi jeden z przejawów realizacji prawa do obrony.

Na rozprawie obowiązują zasady dotyczące szacunku dla sądu. Wszyscy obecni na sali wstają, gdy sąd wchodzi na salę lub ją opuszcza, wstaje również każda osoba, do której sąd się zwraca lub która sama przemawia do sądu. Oczywiście przewodniczący może zwolnić z ostatniego ze wskazanych obowiązków - w szczególności osobę starszą bądź schorowaną.

"Czy mogę być na publiczności?" - czyli o jawności rozprawy głównej.

Oddzielny akapit należy się jawności rozprawy głównej w sprawie karne. Bardzo często słyszę od klientów pytania dotyczące tej kwestii. "Czy mój brat może obserwować rozprawę?", "Czy mogę nagrywać przebieg rozprawy na dyktafonie?", "Czy na rozprawie może być dziennikarz z kamerą?".

Rozprawa główna w sprawie karnej co do zasady odbywa się jawnie. Oznacza to m.in., że na sali rozpraw mogą być obecne także inne osoby niż biorące udział w postępowaniu (publiczność - w tym nawet osoby całkowicie przypadkowe, "z ulicy"). Ale! Muszą być to osoby pełnoletnie i nieuzbrojone. Na rozprawie nie mogą być obecne osoby znajdujące się w stanie nielicującym z powagą sądu (np. nietrzeźwe). Przewodniczący może zezwolić na obecność na rozprawie małoletnim oraz osobom obowiązanym do noszenia broni.

Nie zawsze jednak rozprawa jest jawna. Z mocy samych przepisów prawa - niejawna jest rozprawa, która dotyczy wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego, a także - rozprawa w sprawie o pomówienie lub znieważenie (choć w tym przypadku, na wniosek pokrzywdzonego, rozprawa będzie jawna).

Sąd ma równocześnie możliwość wyłączenia jawności rozprawy w całości albo w części w sytuacji, gdy jawność mogłaby:

- wywołać zakłócenie spokoju publicznego,

- obrażać dobre obyczaje,

- ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy,

- naruszyć ważny interes prywatny.

Sąd może również wyłączyć jawność rozprawy w całości albo w części jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat a także - na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie.

Wyłączeniu jawności może sprzeciwić się prokurator. Jeżeli prokurator sprzeciwi się wyłączeniu jawności - rozprawa odbywa się jawnie.

Udział osób nie biorących udziału w postępowaniu na rozprawie niejawnej jest mocno ograniczony i regulowany szczególnymi przepisami.

Czy można nagrywać przebieg rozprawy jawnej? Jeżeli nie przemawia przeciw temu wzgląd na prawidłowość postępowania, sąd na wniosek strony wyraża zgodę na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.

A co z dziennikarzami? Utrwalenie obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy jawnej, dokonywane za pomocą odpowiednich urządzeń przez przedstawicieli mediów, odbywa się za zgodą sądu. Sąd może określić warunki udziału przedstawicieli środków masowego przekazu w rozprawie. Sąd ma również możliwość ograniczenia liczby przedstawicieli mediów na sali rozpraw, może również zarządzić opuszczenie sali rozpraw przez dziennikarzy, którzy zakłócają przebieg rozprawy. W wyjątkowych wypadkach, gdy należy się obawiać, że obecność przedstawicieli mediów mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka, przewodniczący może zarządzić opuszczenie sali rozpraw przez dziennikarzy - na czas przesłuchania danej osoby.

Obecność oskarżonego na rozprawie głównej...

I wreszcie - parę słów o udziale samego oskarżonego w rozprawie głównej.

Branie udziału w rozprawie jest przede wszystkim prawem oskarżonego. Jednak przewodniczący lub sąd mogą zadecydować, że obecność oskarżonego na rozprawie ma charakter obowiązkowy. W pewnych kategoriach spraw, w odniesieniu do określonych czynności, same przepisy prawa stanowią o obowiązkowej obecności oskarżonego. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa, przewodniczący zarządza jego natychmiastowe zatrzymanie i doprowadzenie lub przerywa w tym celu rozprawę albo też sąd ją odracza. Przewodniczący może wydać również zarządzenie w celu uniemożliwienia oskarżonemu wydalenia się z sądu przed zakończeniem rozprawy.

Jeżeli oskarżony, mimo upomnienia, zachowuje się w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu - przewodniczący może wydalić go z sali rozpraw na pewien czas.

Przepisy procedury karnej przewidują sytuacje, w których możliwe jest prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego, także oskarżonego, którego obecność na rozprawie jest obowiązkowa.

W drugiej części - przebieg rozprawy głównej punkt po punkcie czyli o przedstawieniu zarzutów oskarżenia, postępowaniu dowodowym, głosach końcowych...

Adw. Maciej Marczak

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelarie Adwokackie w Łodzi oraz w Zduńskiej Woli.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.