Kara orzekana w sprawie karnej. Od czego zależy?

Adw. Maciej Marczak

Wpis ma na celu udzielenie przystępnej odpowiedzi na pytanie: od czego zależy rodzaj oraz wysokość kary orzekanej przez sąd w sprawie o przestępstwo? Zachęcam do zapoznania się z tekstem!

Od czego zacząć?

Punktem wyjścia winny być przepisy art. 53 § 1 - 3 Kodeksu Karnego. Przepisy te zwierają w sobie tzw. dyrektywy wymiaru kary.

Dyrektywy wymiaru kary czyli skąd sąd wie jaką karę orzec...

Przywołany już wyżej przepis określa podstawowe zasady, którymi sąd winien się kierować orzekając karę w sprawie o przestępstwo. Podstawowym założeniem jest, że sąd orzeka karę według własnego uznania, pozostając jednak w granicach wyznaczanych przez dalsze czynniki. Czynnikami tymi są: rodzaj i wysokość kary przewidziane przez ustawę, dolegliwość kary, która nie może przekraczać stopnia winy sprawcy, stopień społecznej szkodliwości czynu, wreszcie - cele zapobiegawcze i wychowawcze, a także potrzeba kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, zwłaszcza w razie popełnienia przestępstwa na szkodę osoby nieporadnej ze względu na wiek lub stan zdrowia, popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego. Wreszcie - sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.

Granice ustawowe.

Kwestia podstawowa, oczywiście. Kodeks Karny wskazuje dopuszczalne rodzaje kar. Przewiduje również ogólne ramy dla każdego rodzaju kary - wskazując jej minimalny i maksymalny wymiar. Granice te, pisząc bardzo ogólnie, mają znaczenie w sytuacji, w której przepis ustawy, mówiący o konkretnym przestępstwie, nie stanowi inaczej.

Przykład:

Kara grzywny wymierzana jest w stawkach dziennych. Sąd orzekając tą karę określa liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540. Stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2.000 złotych. Ustalając wysokość stawki dziennej, sąd bierze pod uwagę - dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

Natomiast przepis mówiący o konkretnym przestępstwie może, po pierwsze, precyzyjnie wskazywać jakie kary mogą być orzeczone (ograniczenia co do rodzaju kar), a także - modyfikować, wspomniane wyżej, ogólne ramy wysokości danej kary (np. podnosząc dolną granicę bądź obniżając granicę górną...). Choć należy od razu zaznaczyć, że przepisy ogólne mogą przewidywać, po wystąpieniu określonych warunków, możliwość orzeczenia kary nieprzewidzianej w przepisie szczególnym - przykładowo zamiast, przewidzianej w przepisie szczególnym, kary pozbawienia wolności - orzeczenia kary ograniczenia wolności/grzywny czy też orzeczenia dodatkowej kary grzywny obok kary pozbawienia wolności.

Przykład:

Przepis art. 148 Kodeksu Karnego stanowi, iż to zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. Przepis ten wprowadza więc dla sądu ograniczenia co do rodzaju kary, jaka może być orzeczona (kara pozbawienia wolności, kara 25 lat pozbawienia wolności, kara dożywotniego pozbawienia wolności...), a także - co do wysokości samej kary pozbawienia wolności.

Stopnień winy sprawcy.

Stopień winy sprawcy jest chyba najważniejszą, po granicach wyznaczanych przez przepisy prawa, przesłanką dla określenia wysokości kary. Stopień winy wyznacza górną granicę kary, której to granicy nie wolno przekroczyć. Innymi słowy - stopień winy ogranicza karę "od góry". Czym jest stopień winy? To wszelkie okoliczności, które miały znaczenie dla wyboru przez sprawcę między zachowaniem zgodnym a niezgodnym z prawem. Okolicznościami taki mogą być: stopień rozwoju intelektualnego sprawcy, stan wiedzy sprawcy, stopień przyswojenia przez sprawcę reguł moralnych, odporność sprawcy na naciski zewnętrzne... Dla wyznaczenia stopnia winy sprawcy bardzo istotne znaczenie ma ustalenie czy działał on w warunkach ograniczonej poczytalności, nie ma natomiast znaczenia postać przypisanego sprawcy zamiaru.

Społeczna szkodliwość czynu.

Społeczna szkodliwość czynu, w przeciwieństwie do stopnia winy sprawcy, wyznacza zarówno dolną jak i górną granicę kary. Kara winna odpowiadać społecznej szkodliwości czynu, nie być ani niższa ani wyższa od niej. Oceniając społeczną szkodliwość czynu sąd musi wziąć pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, a także postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Cele zapobiegawcze i wychowawcze, potrzeba kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Wymierzona przez sąd kara winna służyć tzw. prewencji indywidualnej oraz prewencji ogólnej. Oznacza to, że kara winna być orzeczona w takiej wysokości by w pożądany sposób oddziaływać zarówno na sprawcę przestępstwa jak i na resztę społeczeństwa. Zbyt surowa kara tworzyć będzie poczucie niesprawiedliwości, krzywdzenia jednostki przez wymiar sprawiedliwości, kara zbyt łagodna - wrażenie bezkarności, pozostawania prawa karnego czystą teorią, zachęcając w ten sposób do popełniania przestępstw. Kara winna więc odstraszać sprawcę od ponownego wejścia na drogę przestępstwa albo uniemożliwiać mu jego popełnienie. Powinna również kształtować postawę sprawcy, w tym przede wszystkim - jego krytyczny stosunek do popełnionego czynu oraz do przestępstw w ogóle. Takie same cele winny być również realizowane przez karę w odniesieniu do ogółu społeczeństwa.

Sprawa nie taka prosta...

Powyżej, bardzo ogólnie, przedstawiony został sposób określania przez sąd orzekający rodzaju i wysokości  kary wymierzanej sprawcy przestępstwa. Wskazane na początku uznanie sędziowskie bynajmniej nie oznacza dowolności i jest mocno limitowane przez pozostałe dyrektywy wymiaru kary. Należy podkreślić, iż przedstawione wyżej informacje stanowią jedynie zarys bardzo złożonej i obszernej tematyki. Kodeks Karny przewiduje wiele instytucji, które będą miały znaczenie dla rodzaju i wymiaru orzeczonej kary, oprócz czynników, które zostały przytoczone w niniejszym wpisie. Są to, przykładowo - sytuacje, w których stosowane są nadzwyczajne obostrzenie lub złagodzenie kary, szczególne reguły dot. nieletniego, młodocianego, recydywisty, multirecydywisty czy sprawcy czynu o charakterze chuligańskim, wreszcie - możliwość odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary...

Zachęcam do zapoznania się z wpisem dot. warunkowego zawieszenia wykonania kary - http://adwokatmarczak.pl/artykuly/warunkowe-zawieszenie-wykonania-kary/

Zachęcam również do polubienia strony Kancelarii na Fb - http://www.facebook.com/adwokatmarczak/

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi oraz w Zduńskiej Woli.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.