Ubezwłasnowolnienie.

Adw. Maciej Marczak

Wpis to prosty przewodnik po ubezwłasnowolnieniu. Znajdziecie tutaj Państwo podstawowe informacje o przesłankach i skutkach ubezwłasnowolnienia, a także o sądowej procedurze dotyczącej ubezwłasnowolnienia. Mam nadzieję, że wpis okaże się przydatny!

Przepisów dotyczących ubezwłasnowolnienia należy szukać przede wszystkim w Kodeksie Cywilnym (rodzaje, przesłanki, skutki...). Jeżeli natomiast chodzi o samą sądową procedurę ubezwłasnowolnienia - w grę wchodzą oczywiście przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (tutaj podpowiem bardziej - w szczególności warto zerknąć na przepisy art. 544 - 560¹).

Ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe... czyli rodzaje ubezwłasnowolnienia.

Sam śródtytuł mówi wszystko - są dwie możliwości jeśli chodzi o ubezwłasnowolnienie - ubezwłasnowolnienie całkowite oraz ubezwłasnowolnienie częściowe. Rodzaje ubezwłasnowolnienia różnią się zarówno przesłankami ich orzeczenia jak i skutkami, które ze sobą przynoszą. W tym miejscu skupię się na przesłankach.

Ubezwłasnowolnioną całkowicie może być osoba, która ukończyła lat trzynaście, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Ubezwłasnowolnioną częściowo może być osoba pełnoletnia, z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Należy zwrócić uwagę, iż sama niedołężność fizyczna (występująca przykładowo u osoby w zaawansowanym wieku czy też po poważnym wypadku...) nie stanowi podstawy dla ubezwłasnowolnienia! Podstawa ubezwłasnowolnienia zawsze musi tkwić w chorobie psychicznej, niedorozwoju umysłowym lub innego rodzaju zaburzeniach psychicznych. Niemoc fizyczna może być co najwyżej podstawą dla ustanowienia dla osoby niepełnosprawnej kuratora do załatwienia spraw...

Skutki ubezwłasnowolnienia.

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma zdolności do czynności prawnych.

Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską, zaś dla ubezwłasnowolnionego częściowo ustanawia się kuratelę.

Procedura ubezwłasnowolnienia.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy wnieść do sądu okręgowego. Właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek, a w braku miejsca zamieszkania - sąd miejsca jej pobytu. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:

- małżonek osoby, której wniosek dotyczy;

- krewni osoby, której dotyczy wniosek, w linii prostej oraz rodzeństwo;

- przedstawiciel ustawowy osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Przy czym należy pamiętać, iż krewni nie mogą zgłosić wniosku o ubezwłasnowolnienie, jeżeli osoba, której wniosek dotyczy, ma przedstawiciela ustawowego.

Prócz wskazanych wyżej osób, wniosek o ubezwłasnowolnienie może jeszcze pochodzić od samego "zainteresowanego", a także - od prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie podlega opłacie stałej w wysokości 40 złotych.

Ważne!

Przed złożeniem wniosku o ubezwłasnowolnienie należy się dobrze zastanowić! Osoba, która zgłosiła wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega bowiem karze grzywny!

Postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia toczy się z udziałem prokuratora, nie wystraszmy się więc, gdy spotkamy go na sali sądowej. Prokurator, ogólnie rzecz ujmując, winien zająć takie stanowisko w sprawie, które najpełniej realizuje interes społeczny oraz - interes osoby, której postępowanie dotyczy. W zależności więc od okoliczności konkretnej sprawy prokurator może popierać wniosek o ubezwłasnowolnienie bądź też - wnosić o jego nieuwzględnienie.

Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania. Wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz - w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana - biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu.

Sąd może rozstrzygnąć w przedmiocie wniosku o ubezwłasnowolnienie tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Podstawowym zaś celem postępowania sądowego jest ustalenie stanu zdrowia, sytuacji osobistej, zawodowej oraz majątkowej osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a także - rodzaju spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposobu zaspokajania jej potrzeb życiowych.

Ważne!

Jeżeli zgodnie z wnioskiem - ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd zażąda przedstawienia w wyznaczonym terminie świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tejże osoby. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa, sąd zażąda także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii - zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień.

Sąd odrzuci wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych u osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie albo w razie niezłożenia żądanego świadectwa, opinii lub zaświadczenia, chyba że - złożenie takich dokumentów nie jest możliwe.

W toku postępowania w przedmiocie ubezwłasnowolnienia, osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także - przez psychologa. Sąd może również zarządzić, po spełnieniu wskazanych w ustawie warunków, obserwację osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, w zakładzie leczniczym. Na postanowienie sądu w tym przedmiocie przysługuje zażalenie.

Rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie ubezwłasnowolnienia przyjmuje postać postanowienia. W postanowieniu tym sąd określa czy ubezwłasnowolnienie ma charakter całkowity czy częściowy i z jakiej przyczyny zostało orzeczone. Po uprawomocnieniu się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu odpis tego postanowienia przesyłany jest sądowi opiekuńczemu celem ustanowienia opieki lub kurateli dla osoby ubezwłasnowolnionej.

Ubezwłasnowolnienie - jak długo trwa?

Nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Ubezwłasnowolnienie powinno być uchylone dopiero wtedy, gdy ustanie przyczyna jego orzeczenia. W zależności od przypadku - może się to stać po kilku tygodniach ale również - może nigdy nie nastąpić. Uchylenia ubezwłasnowolnienia dokonuje sąd, może on działać również z urzędu - tj. bez wniosku w przedmiocie uchylenia ubezwłasnowolnienia.

Sąd ma możliwość zmiany ubezwłasnowolnienia częściowego na całkowite i odwrotnie, w następstwie zmian stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego.

Z wnioskiem o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić także sam ubezwłasnowolniony. Może on również zaskarżać właściwe postanowienia, w tym także oczywiście samo postanowienie o orzeczeniu ubezwłasnowolnienia!

Warto wiedzieć...

W sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.

Sąd ma również możliwość ustanowienia dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, dla ochrony tejże osoby i jej mienia, tzw. doradcy tymczasowego. Szczegóły dot. tej opcji opiszę w jednym z kolejnych artykułów.

Na koniec - decyzja o ubezwłasnowolnieniu osoby bliskiej jest zazwyczaj bolesna, pamiętajmy jednak, że podejmujemy ją zawsze tylko i wyłącznie dla dobra osoby, która ma być ubezwłasnowolniona!

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi oraz Zduńskiej Woli.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.