Wady oświadczenia woli. Część druga. Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Adw. Maciej Marczak

W dniu dzisiejszym - kontynuacja wątku dotyczącego wad oświadczenia woli (https://instytucje.blogspot.com/2017/12/wady-oswiadczenia-woli-czesc-pierwsza.html). Tym razem skupię się na konkretnej i często spotykanej wadzie oświadczenia woli - stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Zachęcam do zapoznania się z tekstem!

Regulacja.

Wada oświadczenia woli, jaką jest stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, uregulowana została w przepisie art. 82 Kodeksu Cywilnego. We wpisie sięgnę również do przepisu art. 15¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli - kiedy występuje?

Przede wszystkim musimy zdać sobie sprawę, że w tej wadzie oświadczenia woli zawierają się dwa możliwe stany faktyczne. Każdy ze stanów może wystąpić samodzielnie i jest to wystarczające by zaistniała wada oświadczenia woli. Z wadliwym oświadczeniem woli będziemy mieli do czynienia:

- w przypadku, gdy składający oświadczenie znajduje się w stanie wyłączającym jego świadomość;

- w przypadku, gdy składający oświadczenie znajduje się w stanie wyłączającym jego swobodę.

Stan braku świadomości musi być przynajmniej znaczny, nie musi być natomiast całkowity czy zupełny. Nie mają żadnego znaczenia przyczyny dla których stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli wystąpił - wskazuje na to wyraźnie treść przepisu art. 82 Kodeksu Cywilnego ("z jakichkolwiek powodów"). Jedynie więc jako ciekawostkę wskażę, że najczęstszymi przyczynami, które spotkałem w swojej praktyce zawodowej, są choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy oraz... stan upojenia alkoholem. Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli musi wystąpić w chwili składania oświadczenia woli, nie ma znaczenia szersza perspektywa czasowa.

Z orzecznictwa sądowego:

Stan wyłączający świadomość to brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 18 czerwca 2014 roku, sygn. akt: I ACa 942/14.

Co z oświadczeniem woli złożonym w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli?

Wspominałem już o tym we wcześniejszym wpisie. Oświadczenie woli, dotknięte tą wadą, jest nieważne z mocy samego prawa. Dokonana czynność prawna nie może być w żaden sposób konwalidowana tj. "naprawiona". Na nieważność może powołać się każdy, kto ma w tym interes prawny.

A przy unieważnianiu małżeństwa...

Warto, moim zdaniem, w tym miejscu odnieść się do pewnych kwestii związanych z unieważnieniem małżeństwa... Małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zostało złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli. Mamy więc do czynienia z istotnym ograniczeniem w stosunku do "klasycznej" wady oświadczenia woli, zarysowanej we wcześniejszych akapitach. Unieważnienia małżeństwa domagać może się jedynie małżonek, który złożył, dotknięte wadą, oświadczenie (oraz ewentualnie - prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich). Nieważność nie występuje z mocy samego prawa, wyrok sądu będzie miał w tym przypadku charakter konstytutywny - tj. tworzący pewną "rzeczywistość", decydujący o unieważnieniu. Oddzielną kwestią jest to, że kierownik urzędu stanu cywilnego, konsul bądź też duchowny, którzy widzą, że któryś z nupturientów może znajdować się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli - winni odmówić przyjęcia takiego oświadczenia. Więcej o przyczynach nieważności małżeństwa, w tym - o wadach oświadczenia woli w tym kontekście, w następującym wpisie: http://adwokatmarczak.pl/artykuly/przyczyny-uniewaznienia-malzenstwa/

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi i Zduńskiej Woli.

Zachęcam do odwiedzenia i polubienia strony Kancelarii na Fb: http://www.facebook.com/adwokatmarczak

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.