Jak odwołać darowiznę?

Darowizna to umowa (tak, tak!) mocą której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, kosztem oczywiście - swojego własnego majątku. Zdarzają się jednak sytuacje, w których z różnych przyczyn, powstaje potrzeba "cofnięcia" darowizny. Odwołaniu darowizny poświęcam właśnie niniejszy wpis.

Kiedy można "cofnąć" darowiznę?

Kodeks Cywilny przewiduje kilka przypadków, w których darowizna może być odwołana. Po pierwsze - jeżeli darowizna nie została jeszcze wykonana, a po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla własnego utrzymania darczyńcy (bierzemy pod uwagę usprawiedliwione potrzeby darczyńcy) albo bez uszczerbku dla ciążących na darczyńcy ustawowych obowiązków alimentacyjnych - darczyńca może odwołać darowiznę. Po drugie - i jest to przypadek z którym najczęściej chyba spotykam się w swojej praktyce - darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Wreszcie - w pewnych sytuacjach przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązania umowy darowizny, dokonanej przez tą osobę przed ubezwłasnowolnieniem.

Ważne!

Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego!

W dalszej części wpisu skupię się na przypadku drugim - jako najciekawszym i tak jak wspomniałem - najczęściej spotykanym w praktyce.

Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności.

Tak jak już wspomniałem - ze względu na rażącą niewdzięczność obdarowanego można odwołać darowiznę nawet już wykonaną.

Odwołanie następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym podmiot uprawniony do jej odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Ograniczenie to ma służyć przede wszystkim pewności obrotu prawnego.

Co znaczy - rażąca niewdzięczność?

W Kodeksie Cywilnym nie znajdziemy definicji rażącej niewdzięczności, możemy jednak spróbować ją określić odwołując się do orzecznictwa sądowego. Rażąca niewdzięczność to takie zachowanie obdarowanego, które jest skierowane przeciw darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze, ukierunkowane zazwyczaj na wyrządzenie krzywdy lub szkody majątkowej. Nie wchodzą tutaj w grę działania nieumyślne, niezamierzone. Z zasady wyłącza się również działania skierowane przeciwko osobie trzeciej, chyba że podjęte są z zamiarem pokrzywdzenia darczyńcy. Przesłankę rażącej niewdzięczności uznaje się za spełnioną tylko w przypadkach szczególnych - zwłaszcza przestępstw obdarowanego przeciwko darczyńcy lub osobom dla niego bliskim albo rażącego zaniedbywania obowiązków rodzinnych.

Ważne!

Wystąpienie rażącej niewdzięczności obdarowanego jest więc oceniane odrębnie w każdym konkretnym przypadku!

Co jeszcze wiedzieć warto?

Nie tylko sam darczyńca może odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego. Mogą to uczynić również jego spadkobiercy - jednakże tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania darowizny albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

Pamiętać należy również o tzw. przebaczeniu. Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Oświadczenie o odwołaniu darowizny na piśmie... i co dalej?

Odwołanie darowizny następuje w drodze oświadczenia złożonego obdarowanemu na piśmie. To już wiemy. Czy to załatwia sprawę? Nie do końca. Omówmy to na przykładzie darowizny obejmującej nieruchomość - dom. Samo oświadczenie nie wywołuje skutku rzeczowego - tj. powrotu własności do darczyńcy, stwarza jedynie obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Skutek w postaci powrotnego przejścia prawa własności nieruchomości na darczyńcę następuje na podstawie dwustronnej czynności prawnej obdarowanego jako zobowiązanego i darczyńcy jako uprawnionego (czyli prościej - wymaga wizyty u notariusza celem sporządzenia określonych dokumentów...). A co w sytuacji, gdy obdarowany odmówi złożenia oświadczenia o zwrocie darowanego mu domu? Nie pozostaje wtedy nic innego prócz wystąpienia z powództwem o zwrot przedmiotu darowizny (powództwo o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o zwrocie)...

Adw. Maciej Marczak

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelarie Adwokackie w Łodzi oraz w Zduńskiej Woli.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.