Wady oświadczenia woli. Część trzecia. Podstęp i groźba.

Adw. Maciej Marczak

Wpis poświęcony wadom oświadczenia woli - podstępowi i groźbie. Na czym polegają te wady i jak się dzięki nim... wykręcić. Zapraszam do lektury!

Tytułem wstępu...

Przypominam, iż ogólne informacje o tym czym jest oświadczenie woli, jakie mogą być jego wady, wreszcie - o wynikających z tychże wad - bezwzględnej oraz względnej nieważności, znajdziecie Państwo w pierwszym wpisie z cyklu (http://instytucje.blogspot.com/2017/12/wady-oswiadczenia-woli-czesc-pierwsza.html). Ta ogólna wiedza może być przydatna dla pełnego zrozumienia niniejszego tekstu. A teraz już konkretnie o podstępie i o groźbie.

Podstęp.

Ta wada oświadczenia woli konstrukcyjne ściśle powiązana jest z inną, opisywaną już wcześniej przeze mnie w ramach niniejszego bloga, wadą oświadczenia woli - błędem. Dla przypomnienia - błąd występuje, gdy składający oświadczenie woli działa pod wypływem wadliwego, niezgodnego z prawdą wyobrażenia rzeczywistości bądź też – braku takiego wyobrażenia w ogóle. Błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz być błędem istotnym. Co więcej, w przypadku czynności prawnych odpłatnych, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu uzależnione jest od wystąpienia przynajmniej jednej z następujących, dodatkowych przesłanek: błąd został wywołany przez drugą stronę czynności chociażby bez jej winy, druga strona o błędzie wiedziała, wreszcie - druga strona mogła z łatwością błąd zauważyć.

Podstęp to nic innego jak pewnego rodzaju "kwalifikowany", "szczególny" rodzaj błędu. Dla wystąpienia wady oświadczenia woli w postaci podstępu konieczne jest spełnienie dwóch warunków:

- błąd został wywołany przez drugą stronę podstępnie;

- oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem ww. błędu.

Błąd wywołany przez drugą stronę podstępnie nie musi być natomiast ani błędem istotnym ani też dotyczyć treści czynności prawnej. Innymi słowy - ustawodawca przyjął, że wywołanie błędu podstępnie przez drugą stronę, jeżeli pod wpływem tego błędu złożono oświadczenie woli, uzasadnia złagodzenie wymogów dla uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli. Podstępne działanie drugiej strony skutkuje szerszą możliwością "wykręcenia" się przez kontrahenta  - ofiarę - podstępu z dokonanej czynności.

Czym jest samo podstępne wywołanie błędu? To zachowanie drugiej strony, któremu towarzyszy chęć albo przynajmniej - godzenie się - na wywołanie u kontrahenta niezgodnego z prawdą wyobrażenia rzeczywistości. Przykładem działania podstępnego jest przedstawienie drugiej stronie fałszywego dokumentu czy też czynienie stanowczych, acz niezgodnych z prawdą, zapewnień.

Ważne!

Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Podstęp skutkuje wzruszalnością (nieważnością względną) dotkniętej tą wadą czynności prawnej. Będący ofiarą podstępu kontrahent może uchylić się od skutków prawnych swojego oświadczenia woli, powodując w ten sposób nieważność dokonanej czynności prawnej (np. zawartej umowy). Uchylenie następuje przez oświadczenie na piśmie złożone osobie, której wcześniej złożono dotknięte wadą oświadczenie woli. Uprawnienie do uchylenia się wygasa z upływem roku od wykrycia błędu.

Groźba.

Jeżeli oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten, kto złożył oświadczenie, może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Sama groźba to nic innego jak zapowiedź "zła", której realizacja w jakiś sposób zależna jest od woli grożącego. Groźba musi być groźbą bezprawną - to czym się grozi musi być sprzeczne z prawem (np. pobicie).

Podobnie jak w przypadku podstępu - wada oświadczenia woli w postaci groźby nie rodzi "automatycznej" nieważności czynności prawnej nią dotkniętej. Osoba, która złożyła oświadczenie woli pod wpływem groźby, może uchylić się od jego skutków prawnych poprzez złożenie na piśmie oświadczenia swojemu kontrahentowi. Uprawnienie do uchylenia się wygasa z upływem roku od ustania stanu obawy.

Z orzecznictwa sądowego:

Jakkolwiek uchylenie się od skutków prawnych umowy zawartej pod wpływem groźby czy błędu dokonuje się bezpośrednio przez zawiadomienie na piśmie drugiej strony, bez potrzeby sądowego unieważnienia umowy, to stronie przysługuje powództwo o ustalenie nieważności stosunku prawnego, powołanego przez czynność prawną, w której skład wchodziło to oświadczenie, będącej skutkiem uchylenia się od skutków prawnych tego oświadczenia.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 września 2014 roku, sygn. akt: I ACa 233/14.

Pewne szczególne regulacje dot. groźby można znaleźć w prawie spadkowym (vide: testament sporządzony pod wpływem groźby, zobacz - http://adwokatmarczak.pl/artykuly/niewaznosc-testamentu-wynikajaca-z-wad-oswiadczenia-woli/) czy też rodzinnym (w zakresie przepisów dot. unieważnienia małżeństwa - warto przeczytać: http://adwokatmarczak.pl/artykuly/przyczyny-uniewaznienia-malzenstwa/).

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi i Zduńskiej Woli.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.