Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
 |
| Adw. Maciej Marczak |
Wadom oświadczenia woli poświęciłem już kilka wpisów. Warto zapoznać się z nimi by mieć ogólne wyobrażenie co do tego - czym wady oświadczenia woli są. Oto wcześniejsze wpisy:
Zachęcam także do zapoznania się z wpisem dotyczącym unieważnienia małżeństwa ze względu na wady oświadczenia woli:
Warto, moim zdaniem, zerknąć również na wpisy dotyczące przyjęcia i odrzucenia spadku oraz odpowiedzialności za długi spadkowe:
W dzisiejszym wpisie natomiast - o wadach oświadczenia woli na gruncie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Wspomnę tylko nawiasem w tym miejscu, że wady oświadczenia woli dotykające testamentów objęte są już zupełnie odrębną regulacją.
Ogólnie...
Przepisem, który w dniu dzisiejszym będzie nas szczególnie interesował jest przepis art. 1019 ustawy Kodeks Cywilny. Przepis ten określa odrębności w zakresie wad oświadczenia woli w sytuacji, gdy wady te dotykają oświadczeń o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku.
Zacznijmy jednak od początku . Wady oświadczenia woli dotknąć mogą również oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Nie każda wada jednak będzie wchodzić tutaj w grę - siłą rzeczy, ze względu na to, że mamy do czynienia z oświadczeniem jednostronnym, nigdy nie wystąpi tutaj wada w postaci pozorności. Pozostają więc następujące wady:
- stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
- błąd,
- groźba oraz
- podstęp.
Z orzecznictwa sądowego:
1. Przepis o błędzie wywołanym podstępnie (art. 86 k.c.) ma zastosowanie do oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1019 § 1 k.c.).2. Spadkobierca musi na zasadach ogólnych (art. 6 k.c.) wykazać, że, składając oświadczenie o odrzuceniu spadku, został podstępnie wprowadzony w błąd przez osobę bezpośrednio odnoszącą korzyść z takiego oświadczenia. Nie musi przy tym wykazywać, że błąd był istotny oraz że dotyczył treści czynności prawnej. W konsekwencji błąd wywołany podstępnie może dotyczyć tzw. sfery motywacyjnej, która stanowiła przyczynę złożenia oświadczenia woli.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013 roku, sygn. akt: II CSK 497/12.
W sytuacji, gdy jedna z wyżej wskazanych wad oświadczenia woli dotyka oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku zastosowanie znajdują generalnie - ogólne przepisy dotyczące wad oświadczenia woli. Oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest nieważne. Pewne odrębności od przepisów ogólnych wystąpią jednak w zakresie błędu, podstępu oraz groźby. I na tym skupię się w dalszej części wpisu.
Błąd i groźba.
Jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:
1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz być błędem istotnym. Na gruncie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku możemy mieć do czynienia m.in. z błędem co do osoby spadkodawcy, tytułu powołania lub przedmiotu spadku. Szczególnie często w praktyce spotykany jest ten ostatni przypadek - chodzi tu o brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego, z zastrzeżeniem jednak, że brak wiedzy nie może być skutkiem braku staranności po stronie spadkobiercy.
Z orzecznictwa sądowego:
Poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku spadkowego jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo-skutkowa. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 roku, sygn. akt: II CSK 172/12.
Groźba natomiast musi mieć charakter poważny, wynikające zaś z niej niebezpieczeństwo musi grozić osobie lub majątkowi. Groźba może być skierowana przeciwko składającemu oświadczenie ale także - przeciwko innej osobie.
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku dokonane może zostać wyłączenie przed sądem. Sąd przeprowadza rozprawę, której celem jest ustalenie czy w istocie wystąpił błąd (podstęp) lub groźba. Należy pamiętać, iż zgodnie z ogólnymi zasadami (przepis art. 6 Kodeksu Cywilnego) ciężar udowodnienia działania pod wpływem błędu lub groźby spoczywa na osobie, która chce się uchylić od złożonego oświadczenia. Spadkobierca równocześnie musi oświadczyć czy spadek przyjmuje i w jaki sposób (wprost/z dobrodziejstwem inwentarza) czy też go odrzuca. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. Zatwierdzenie przez sąd przyjmuje postać postanowienia, jest zaskarżalne, ma charakter konstytutywny - co oznacza, że tworzy nowy "stan" prawny.
Ważne!
Prawo do uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wygasa po upływie terminów przewidzianych w art. 88 § 2 Kodeksu Cywilnego - tak więc w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.
A jeżeli spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia w terminie...
Często zdarzającą się w praktyce sytuacją jest taka, w której spadkobierca, ze względu na błąd lub groźbę, nie złożył żadnego oświadczenia w przedmiocie przyjęcia/odrzucenia spadku w przewidzianym przez prawo terminie. Brak oświadczenia teoretycznie powinien wyłączać możliwość powołania się na przepisy o błędzie lub groźbie - skoro nie ma oświadczenia nie ma się również przecież od czego uchylić...
Na szczęcie ustawodawca przewidział taką szczególną sytuację i ją również uregulował.
I tak - spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu w sposób przewidziany dla uchylenia się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby.
Ważne!
Stwierdzenie nabycia spadku nie stanowi przeszkody dla uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, ew. skutków niezachowania terminu dla złożenia właściwego oświadczenia.
Regulacja dotycząca niezachowania w wyniku błędu lub groźby terminu dla złożenia właściwego oświadczenia straciła odrobinę na znaczeniu wskutek zmian dokonanych w Kodeksie Cywilnym ustawą z dnia 20 marca 2015 roku. Przed wskazaną zmianą brak oświadczenia w terminie oznaczał (z pewnymi wyjątkami) przyjęcie spadku wprost, w chwili obecnej natomiast - przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Aktualny stan prawny jest zdecydowanie korzystniejszy dla spadkobierców, gwarantując im daleko idące bezpieczeństwo. Możliwość uchylenia się od skutków prawnych jest jednak nadal aktualna i warto o niej pamiętać chociażby po to by zaoszczędzić sobie czasu i wysiłku na "zabawy" z inwentarzem, zwłaszcza w przypadku, gdy spadek to głównie długi...
Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi oraz Zduńskiej Woli.
Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.
Komentarze
Prześlij komentarz